برنامه‌های کاهش حریق و حوادث شهری

شهرهای بزرگ ایران به دلیل ارزش بالای سرمایه‌های سیاسی و اقتصادی نیاز به اتخاذ برنامه‌ریزی‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و همچنین ایجاد حساسیت‌های لازم در خصوص مباحث مرتبط با ایمنی و مقابله با خطر حریق دارند.

شهرداری‌ها با رویکرد مدیریت بحران و باتوجه به تمام زوایای پیش آگاهی، پیشگیری، آماده‌سازی، امداد و نجات، آموزش و ارتقاء آگاهی عمومی ایمن‌سازی و بازسازی می‌توانند به‌ صورت مجموعه یکپارچه، با همکاری و همدلی تمامی بخش‌های مرتبط این نیاز را رسیدگی و برطرف نمایند تا کشور ایران به جامعه‌ای ایمن برسد.

آثار این طرح‌ها درصورت فراهم آوردن بسترهای مناسب و همکاری ارگا‌ن‌های ذیربط، مشهود خواهد بود. بطورکلی برنامه‌هایی که در اولویت نخست بتواند رشد تعداد حریق‌ها و حوادث را کنترل نموده و در اولویت بعدی باعث کاهش آنها شود، شامل دو بخش اصلی می‌شود. بنابراین استراژی ایمنی شهری باتوجه به نقش مدیریت ایمنی در جامعه، دارای دو مرحله به شرح ذیل است:

۱- حذف عامل خطر

۲- اقدامات و روش‌هایی که درصورت بروز خطر، زیان‌ها و آسیب‌ها را به حداقل ممکن کاهش دهد.

این بدان معنا است که ابتدا باید کوشیده شود تا عوامل خطرزا حذف گردد. اما این مورد معمولاً به راحتی امکان‌پذیر نیست و در اغلب شرایط، لزوم بهره‌برداری از تولید، امکانات، تمهیدات و تسهیلات، اجازه حذف عامل خطرزا را نمی‌دهد. لذا بیشتر امکان بهره‌برداری از رو‌ش دوم میسر می‌باشد. اما برای رسیدن به این اهداف باید از تاکتیک‌ها و روش‌های علمی و عملی استاندارد بهره‌گیری نمود که این تاکتیک‌ها به دو گونه کلی ذیل تقسیم می‌شوند:

۱- تاکتیک‌های پیشگیری از بروز حریق و حوادث Fire Prevention

۲- تاکتیک‌های حفاظت در برابر حریق و حوادث Fire Protection

تمامی برنامه‌های هدفدار چه در مقاطع کوتاه‌مدت، میان مدت و بلندمدت بایستی در راستای تحقق این دو تاکتیک در زمینه‌های شهری، صنعتی، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی و بطور کلی در تصرف‌های مختلف موجود، طراحی و برنامه‌ریزی شود که رئوس این برنامه‌ها با تفکیک‌بندی زمانی در این بحث اعلام می‌شود.

برای دستیابی به اهداف و تاکتیک‌ها باید از تمامی ابزار موجود و دردسترس کمک گرفته شود که عبارتند از: ابزارهای موجود درون سازمانی و برون سازمانی. ابزارهای درون‌سازمانی به حوزه‌ها و معاونت‌های مختلف سازمان‌های آتشنشانی شهری، همچون: معاونت پیشگیری، معاونت آموزشی، روابط عمومی و امور بین‌الملل و بعضاً به حوزه معاونت عملیاتی معطوف می‌گردد. ابزارهای برون‌سازمانی عبارتند از: رسانه‌های گروهی و در راس آنها صداوسیما (شبکه‌های استانی و محلی)، روزنامه‌ها، نشریات، دانشگاه‌ها و مدارس، مساجد، حوزه‌های علمیه، سازمان مشارکت‌های مردمی، شهرداری، فرهنگسراها، کانون‌های فرهنگی و هنری و موسسات علمی و پژوهشی. بنانهادن شالوده و زیرساخ تهای فرهنگ ایمنی در ایران همانند سایر کشورهای جهان مستلزم یک فرآیند طولانی مدت می‌باشد.

همچنین نبایستی غافل بود که حرکت‌های انقلابی، نیازمند همت و برنامه‌ریزی انقلابی می‌باشد. از این‌رو درصورت ایجاد یک تعامل قوی، نیرومند و پایدار بین نیروهای کارشناسی درون‌سازمانی و برون‌سازمانی، دست‌یابی به این اهداف در کوتاه‌مدت دور از انتظار نخواهد بود. حال باتوجه به نقش نیروهای انسانی کارشناسی و برنامه‌ریزی کاربردی و اجرایی در این زمینه و بهره‌برداری از تمامی توانایی‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری به جزییات برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت در راستای دستور کار موردنظر، پرداخته می‌شود.

درخصوص برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت ابتدا با مراجعه به آمارهای سازمانی، اولویت‌ها در برنامه‌ریزی مشخص می‌گردد. طبیعی است که آمارها، تصرف‌هایی را که دارای بیشترین فراوانی حریق و حوادث می‌باشند، بازگو می‌نماید. بررسی و تحلیل کارشناسی این آمارها می‌تواند در هدفمندکردن برنامه‌ریزی‌ها کمک و یاری نماید.

(برای مثال: علت فراوانی آتش‌سوزی یا حوادث در هر تصرف دارای چه اولویتی بوده است؟ آیا نقش آموزش‌های عمومی و اختصاصی کم رنگ است؟ و آیا این حوادث ناشی از فقدان آگاهی‌های مربوطه در این زمینه می‌باشد. یا اینکه بیشتر ناشی از ضعف تکنولوژی است؟) به هرصورت این بررسی و تحلیل می‌بایست نگرش و دیدگاه‌ها را سمت‌وسو داده و در به‌کارگیری راهکارهای رسیدن به مقصود، کمک و یاری رساند.

۱- تاکتیک اول: پیشگیری (Fire Prevention)

(تحلیل‌های آماری در دو زمینه کمی و کیفی قابل بررسی است.)

کمی: تعداد وقوع حریق‌ها

کیفی: میزان خسارات وارده جانی و مالی

در اماکن مسکونی، فراونی تعداد حریق و حوادث بیشتر، اما میزان خسارات مالی و جانی کم است. اما در سایر اماکن (مانند: تصرف‌های انباری) میزان خسارات مالی و جانی زیاد ولی فراوانی تعداد حریق و حوادث به نسبت کمتر می‌باشد. قیاس این دو فاکتور با یکدیگر نشان‌دهنده اولویت کیفی مورد دوم نسبت به مورد اول است که بایستی راهکارها و برنامه‌های پیش‌بینی شده نیز معطوف به مورد دوم باشد. اتخاذ تصمیم مناسب در رابطه با اولویت‌بندی این‌گونه کاربری‌ها باتوجه به آمارهای موجود بسیار حیاتی است و می‌توان برنامه‌ریز‌ی‌های آتی را براساس آن راهبری نمود. فلذا ضرور‌ی است برنامه‌های پیشگیری ازحریق و حوادث را براساس اولویت‌بندی‌های کیفی و کمی به دست آمده، طرح‌ریزی نمود تا بتوان به اهداف استراتژیک خود دست یافت.

الف: برنامه‌های کوتاه مدت پیشگیرانه آتش‌سوزی‌ها و حوادث:

تهیه برنامه‌های علمی و آموزشی موارد پیشگیرانه جهت پخش از رادیو و تلویزیون، برای محدوده زمانی سه‌ماهه، بصورت مستمر و در ساعات مناسب پربیننده و پرشنونده
تهیه دستورالعمل ایمنی برای هریک از تصرفات (انباری، مسکونی و خودروها) و انتشار آن توسط روزنامه‌ها، مجلات علمی و پژوهشی و ارگان‌های ذیربط در راستای ایجاد زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی و شناخت و قبول قوانین و مقررات ایمنی
لحاظ نمودن نقطه ‌نظرات کارشناسان پیشگیری و بررسی علل حریق در تصرفات فوق
ارتقاء سطح علمی و آموزشی و کسب تجربیات بین‌المللی و تکنولوژی نوین توسط کارشناسان حوزه پیشگیری و آموزش به ‌منظور انتقال این اطلاعات به جامعه
تفویض اختیارات قانونی مرتبط با ایمنی و آتشنشانی به سازمان آتشنشانی و خدمات ایمنی، از طریق مراجع قانون‌گذار و مجری
مطالعات مقدماتی به منظور جمع‌آوری اطلاعات از وضعیت موجود ایمنی شهر جهت طراحی برنامه راهبردی ایمن‌سازی شهر

ب: برنامه‌های میان مدت پیشگیرانه حریق‌ها و حوادث:

برنامه‌ریزی آموزشی عمومی و اختصاصی در زمینه پیشگیری و ایمنی از طریق رسانه‌های عمومی
برنامه‌ریزی تحقیقاتی و پژوهشی برای کارشناسان سازمان در زمینه پیشگیری و ایمن‌سازی اماکن، ایجاد تعامل پایدار و قوی با مراکز تحقیقاتی و صنعتی و پژوهشی برون سازمانی و دانشگاهی، سرمایه‌گذاری روی بخش تحقیقات و پژوهش آتش‌نشانی و همچنین بهره‌گیری از کارشناسان خبره درون و برون‌سازمانی (حتی کارشناسان بازنشسته سازمان) به منظور تهیه و تدوین مستندات و روش‌ها و قواعد علمی پیشگیرانه درخصوص تمامی انواع تصرفات و انتشار آنها
تهیه و تدوین ضوابط ایمنی و آتش‌نشانی تصرف‌های مختلف و چاپ و نشر آنها تحت عنوان قوانین شهرسازی و شهرداری
تهیه و تدوین قوانین ایمنی در راستای طرح‌ریزی یک شهر ایمن، مطابق با استانداردها و کدهای بین‌المللی (مانند کشور سوئد)
تخصیص اعتبارات بودجه‌ای جهت آموزش و تربیت نیروهای کارشناسی جدید موردنیاز سازمان (باتوجه به استانداردهای بین‌المللی، این معیار در کشورهای پیشرفته به میزان ۱۰ درصد کل پرسنل سازمانی می‌باشد.)
طراحی پایه (Basic Design) طرح راهبردی ایمن‌سازی شهر جهت تخصیص اعتبارات لازم در شورای اسلامی شهر

ج: برنامه‌های بلندمدت پیشگیرانه حریق‌ها و حوادث:

تحقیق پیرامون علل بروز حریق‌ها و حوادث و اتخاذ راهکارهای پیشگیرانه از وقوع آنها با استفاده از روش‌های علمی و سیستماتیک
تعامل با موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران درخصوص بازنگری و تدوین استانداردهای ایمنی وآتش‌نشانی و به روزکردن این استانداردها
آموزش عمومی موارد پیشگیری از حریق و حوادث از سنین کودکی (مهدکودک، کودکستان، دبستان و …) تا سنین بزرگسالی در تمامی انواع تصرفات
برنامه‌ریزی جهت تدوین ضوابط و استانداردهای ایمنی و آتش‌نشانی در مراجع قانونی ذیصلاح و تعیین سازمان‌ها و ارگان‌های اجرایی
اجرای طرح راهبردی ایمن‌سازی شهر در راستای ارتقاء سطح ایمنی شهر به ترازهای استاندارد بین‌المللی

۲- تاکتیک دوم: حفاظت (Fire Protection)

در این مقوله نیز می‌توان در دو زمینه برنامه‌ریزی نمود:

کاربرد (اجرایی کردن) موارد حفاظت در برابر حریق و حوادث
بکارگیری روش‌های مقابله با حریق و حوادث
کاربرد (اجرایی کردن) موارد حفاظت در برابر حریق و حوادث

نظر به اینکه آمارهای موجود حاکی از فراوانی خسارات مالی در حریق‌های انباری و در اولویت بعدی اماکن مسکونی و خودروها می‌باشد، ضروری است برنامه‌ریزی‌ها در راستای این موارد باتوجه به اولویت‌بندی‌های اعلام‌ شده صورت گیرد.

الف: برنامه‌های کوتاه‌مدت حفاظت در برابر حریق و حوادث:

ارجاع کلیه پرونده‌های ساختمانی به حوزه معاونت پیشگیری و حفاظت از حریق به منظور بررسی و مطابقت آنها با ضوابط و استانداردهای ایمنی و آتش‌نشانی توسط کارشناسان
نشر ضوابط و اصول ایمنی در انبارها، اماکن مسکونی و خودروها جهت آگاهی سازندگان و تولیدکنندگان از موارد مندرج در آنها
صدور دستورالعمل اجرایی ضوابط و استانداردهای ایمنی از سوی مراجع قانونی ذیصلاح، به‌منظور لحاظ نمودن این ضوابط و مقررات در تصرفات
بازدید کارشناسان سازمان آتش‌نشانی از انبارها، اماکن مسکونی و عمومی و تهیه دستورالعمل رفع موانع ایمنی و آتش‌نشانی اینگونه اماکن و متعاقباً صدور دستورالعمل اجرایی از سوی مراجع قانونی ذیصلاح

ب: برنامه‌های میان مدت حفاظت در برابر حریق و حوادث:

ایجاد تعامل بین سازمان آتش‌نشانی و مراجع ذیصلاح قانونی به ‌منظور شفاف‌سازی ضوابط و مقررات ایمنی و آتش‌نشانی و همچنین توجیه اقتصادی و مدنی موضوع، باتوجه به آمارها و الگوهای پیشگیرانه بین‌المللی و ضرورت تدوین قوانین اجرایی ذیربط
ضرورت تدوین استانداردها درخصوص لوازم، تجهیزات و مواد حفاظت در برابر حریق از سوی مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و مرکز تحقیقات وزارت مسکن در تعامل با کارشناسان سازمان آتش‌نشانی
تدوین آئین نامه تایید و قبول لوازم، تجهیزات و مواد حفاظت در برابر حریق وارداتی که دارای گواهینامه و مدارک مستند، دال بر استاندارد بودن آنها توسط مؤسسات بین‌المللی هستند و امکان تولید آنها در داخل مطابق با استانداردها فراهم نمی‌باشد.
نظارت، کنترل و بازرسی کامل و قانونی سازمان آتش‌نشانی بر اجرای دستورالعمل‌های ایمنی و آتش‌نشانی، توسط مالکان پلاک ثبتی اماکن (انبارها و مسکونی)

ج: برنامه‌های بلندمدت حفاظت در برابر حریق و حوادث:

توسعه کمی و کیفی دانشگاه‌های جامع علمی کاربردی سازمان آتش‌نشانی به ویژه در بخش تربیت کارشناسان پیشگیری و حفاظت در برابر حریق (شرط لازم برای پیشرفت در زمینه ایمنی کشور)
ایجاد تعامل بین دانشگاه‌های جامع علمی کاربردی آتش‌نشانی با سایر دانشگاه‌های فنی و مهندسی کشور و مؤسسات تحقیقاتی و پژوهشی و همچنین تخصیص اعتبارات مالی کافی در این زمینه (شرط کافی برای پیشرفت در زمینه پیشگیری از حریق و ایمنی در کشور)
بهره‌گیری از کارشناسان خبره سازمان آتش‌نشانی در زمینه پیشگیری و حفاظت در برابر حریق و تربیت نیروی انسانی جدید موردنیاز در این حوزه‌ها
بکارگیری روش‌های مقابله با حریق و حوادث بدیهی است این بخش از برنامه‌ها شامل دو بخش برنامه‌های درون سازمانی و برون‌سازمانی می‌شود که توسعه کمی و کیفی برنامه‌ها در هر دو مورد تاثیر به‌سزایی در پیشگیری و حفاظت در برابر حریق و حوادث خواهد داشت.

الف: برنامه‌های کوتاه‌مدت بکارگیری روش‌های مقابله با حریق و حوادث:

برنامه‌ریزی در جهت رشد و تعالی نیروهای عملیاتی سازمان به‌ویژه در زمینه استانداردسازی عملیات اطفایی حریق و نجات و امداد
برگزاری آموزش‌های استاندارد عملیات اطفای حریق و امدادی برای نیروهای عملیاتی در رابطه با کاربرد بهینه تجهیزات اطفایی و امدادی جدید و به‌روز وارداتی
آموزش نیروهای عملیاتی اطفاء و امداد به منظور کاربرد بهینه و اصولی تجهیزات ایمنی و حفاظت در برابر حریق و حوادث در اماکن متصرفه مختلف
برگزاری کلاس‌های آموزش عمومی در جهت کاربرد بهینه و اصولی تجهیزات ایمنی و حفاظت در برابر حریق و حوادث در اماکن متصرفه مختلف
برنامه‌ریزی در جهت شناسایی اماکن پرخطر انباری، مسکونی، تجمعی و تجاری و تهیه شناسنامه ایمنی برای آنها
برنامه‌ریزی، تحقیقاتی و پژوهشی جهت شناسایی موارد ایمنی و آتش‌نشانی و حفاظتی خودروهای ایمنی و استاندارد جهانی

ب: برنامه‌های میان‌مدت بکارگیری روش‌های مقابله با حریق و حوادث:

برنامه‌ریزی جهت اجراء و بکارگیری تمهیدات حفاظتی و ایمنی در تصرف‌های انباری، مسکونی
برنامه‌ریزی جهت اجراء و بکارگیری تمهیدات ایمنی و حفاظت در برابر حریق در تصرف‌های عمومی، تجمعی و پرخطر
نظارت بر اجراء و لحاظ نمودن موارد ایمنی و آتش‌نشانی در کارگاه‌های ساخت وساز و پروژه‌های عمرانی (به‌ویژه پروژه‌های عمرانی عمومی و درون‌شهری)
نظارت معماری، شهرسازی و سازمان نظام مهندسی بر نحوه محاسبات و ساخت‌وسازهای عمرانی و درون‌شهری
بکارگیری روش‌های نوین حفاظت در برابر حریق در تصرف‌ها، به منظور رفع موانع اجرایی ناشی از کاربرد روش‌های حفاظت در برابر حریق قدیمی

ج: برنامه‌های بلندمدت بکارگیری روش‌های مقابله با حریق و حوادث:

بکارگیری دستاوردهای دانشگاه‌های جامع علمی کاربردی آتش‌نشانی در زمینه روش‌های مقابله با حریق و حوادث
بکارگیری آخرین دستاوردهای حفاظت در برابر حریق جهانی
برگزاری همایش‌های علمی و پژوهشی در زمینه ایمنی و حفاظت در برابر حریق و بهره‌برداری از دستاوردهای این همایش‌ها در اجراء
تدوین روش‌های حفاظت در مقابل حریق، توسط کارشناسان حوزه پیشگیری و حفاظت از حریق
ارسال کارشناسان پیشگیری و حفاظت در برابر حریق به نمایشگاه‌ها و سمینارهای بین المللی پیشگیری و حفاظت در برابر حریق جهت کسب و انتقال تجربیات و اطلاعات جدید در این زمینه
انجام پروژه و طرح های ساختاری در سطح ملی و استانی مانند: طرح ایمن‌سازی بازارها، مجتمع‌های مرکزی شهر و طرح ایمن‌سازی اماکن تجاری و تجمعی.