در این مقاله به معرفی سیستم فرماندهی حادثه ICS می‌پردازیم. امروزه بدلیل پیشرفت تکنولوژی، پیچیدگی صنایع فرایندی و گسترش ناهمگون بافت کلان‌شهرها، حوادث دیگر صورت ساده گذشته را نداشته و به تبع آن مدیریت سنتی حوادث پاسخگوی نیاز امروز نمی‌باشد. به طوری که درصورت بروز حوادث جدی، نمی‌توان بدون بهره‌گیری از یک سیستم مدیریت حادثه (Incident Management System)، قادر به کاهش حداکثری تبعات آن بود. سیستم جامع فرماندهی حادثه (I.C.S) یکی از پایه‌های اصلی مدیریت بحران یا حادثه بوده که با رعایت مجموعه قوانین و دستورالعمل‌های آن می‌توان حوادث بزرگ را تحت کنترل درآورده و از هدررفتن نیرو، منابع و همچنین خسارات بیشتر جلوگیری کرد.

هدف از ارائه این سری مقالات که تحت عنوان مدیریت و فرماندهی حوادث ارائه می گردد، آشنایی مسئولین امدادرسانی، مدیران شهری و صاحبان صنایع پرخطر با اصول، قوانین و روش های سیستماتیک مقابله با انواع بحران است تا با تغییر استراتژی‌های قبلی و دستیابی به رویکردها و علوم نوین جهت پاسخگویی به بدیهی‌ترین نیاز بشر که حفظ ایمنی است، مجهزتر از همیشه آماده ارائه خدمات باشند.

تاریخچه پیدایش سیستم فرماندهی حادثه ICS

در سال ۱۹۷۰ آتش‌سوزی‌های فاجعه‌بار در ایالت کالیفرنیا، توسعه پیدا کرد. بیش از میلیون‌ها دلار خسارات مالی ایجاد و مردم زیادی کشته یا مجروح شده بودند. افرادی مأمور رسیدگی سوابق شدند تا بر روی تعیین علل این نتایج مطالعه کنند. آنها کشف کردند که مشکلات عملیات به ندرت مربوط به کمبود منابع یا شکست تاکتیک‌ها است. در کمال تعجب مطالعات نشان دادند که مشکلات عملیات به احتمال خیلی زیاد، نتیجه مدیریت ضعیف می‌باشد تا هر دلیل منحصر بفرد دیگر . لذا با رفع نواقص مذکور و ارتقای سطح مدیریتی برخورد با سوانح، اسلوب جدید با عنوان ICS خلق گردید.

در واقع ICS یک سیستم مدیریت است که برای افزایش تاثیر و کارایی مدیریت حوادث داخلی بوسیله یکپارچه‌سازی ترکیبی از تسهیلات، تجهیزات، افراد، دستورالعمل‌ها و ارتباطات که درون یک ساختار سازمانی عمومی که صرفاً برای تقویت تاثیر و کارایی مدیریت حوادث داخلی طراحی گردیده، عمل می‌کند.

یک مبحث اساسی در مورد ICS وسعت کاربرد آن است. این سیستم جهت سازماندهی عملیات کوتاه‌مدت و بلندمدت در طیف وسیعی از شرایط اضطراری کوچک تا بزرگ، به هر دو صورت طبیعی یا مصنوعی (عامل انسانی) کاربرد دارد.

ICS  در تمام سطوح کشوری، استانی، منطقه‌ای و قومی، به همان خوبی که توسط بخش‌های خصوصی و سازمان‌های غیردولتی استفاده می‌شود، کاربرد دارد. ICS بطور معمول جهت تسهیل فعالیت‌ها به پنج محدوده وظیفه‌ای تقسیم می‌گردد:

  • فرمان
  • عملیات
  • برنامه‌ریزی
  • لجستیک
  • امور مالی و مدیریت

پیچیدگی حادثه (incident complexity)

پیچیدگی حادثه ترکیبی از عوامل مرتبط می‌باشد که در احتمال کنترل یک حادثه تاثیرگذارند. عوامل بسیاری در پیچیدگی حادثه نقش تعیین‌کننده دارند که شامل: منطقه درگیرشده، جان و اموال در معرض خطر، حساسیت‌های سیاسی، پیچیدگی‌های سازمانی، حدود اختیارات قانونی، ارزش‌های تحت ریسک، آب و هوا، تاکتیک‌ها و استراتژی‌ها و خط مشی سازمان می‌باشند. ولی محدود به همین تعداد نیستند. هنگام تدارک جهت تامین نیرو، تعیین سطح و همچنین تصمیمات ایمنی در مدیریت حادثه، پیچیدگی حادثه اهمیت می‌یابد. ابزار تحلیلی متنوعی جهت کمک به بررسی اهمیت عوامل درگیر در پیچیدگی حادثه، توسعه پیدا کرده است. در زیر عواملی که ممکن است در تحلیل پیچیدگی حادثه مورد توجه قرار گیرد، آورده شده است:

  • تحت‌تاثیر قرار گرفتن جان، اموال و اقتصاد
  • ایمنی مامورین عملیات و عموم
  • پتانسیل مواد خطرناک
  • آب و هوا و دیگر تاثیرات محیطی
  • احتمال وقایع سلسله‌وار
  • پتانسیل صحنه جنایت (شامل تروریسم)
  • پتانسیل میزان حساسیت، عوامل موثر خارجی و ارتباط رسانه‌ها
  • منطقه درگیر، محدوده اختیارات قانونی
  • در دسترس بودن منابع

 

فرماندهی حادثه

فرماندهی حادثه دارای ۱۴ جنبه به شرح زیر می باشد:

  • واژه‌شناسی مشترک
  • استقرار و انتقال فرماندهی
  • زنجیره و وحدت فرماندهی
  • فرماندهی یکپارچه
  • مدیریت اهداف
  • سازماندهی یگانی
  • طراحی اقدامات حادثه (Incident Action Plans)
  • محدوده کنترل مدیریت‌پذیر
  • موقعیت حادثه و امکانات مربوطه
  • مدیریت جامع منابع
  • یکپارچگی ارتباطات
  • مدیریت اطلاعات و آگاهی
  • پاسخگویی
  • فراخوانی / موضع‌گیری

سیستم فرماندهی حادثه ICS

طبقه‌بندی سازمان

استانداردسازی چارت سازمانی ICS و بخش‌های مربوط به آن، محدودیتی در انعطاف‌پذیری این سیستم ایجاد نمی‌کند. ویژگی عمده ICS انعطاف‌پذیری آن می‌باشد. سازمان ICS ممکن است به آسانی از یک اندازه کوچک که بطور معمول برای عملیات روزمره کاربرد دارد، تبدیل به یک سازمان بزرگ شده و قادر باشد تا فجایع عظیم را کنترل کند. انعطاف‌پذیری به این معنی نیست که پیکره تعاریف معمول ICS از اعتبار ساقط شود. بلکه انعطاف‌پذیری درون چهارچوب استاندارد سازمانی ICS و عناوین شغلی، مجاز می‌باشد.

 

کلیات وظایف سازمانی

طراحی ICS همراه با تعیین فعالیت‌های اساسی و وظایف ضروری جهت پاسخ‌دهی موثر به حادثه است. تجزیه و تحلیل گزارش‌های حادثه و بررسی سازمان‌های نظامی، همگی در توسعه ICS دخیل هستند. این تحلیل‌ها به‌ عنوان نیازهای عمده ICS تشخیص داده شده‌اند. هنگامی که حوادث پیچیده‌تر، مشکل‌تر و پرهزینه‌تر می‌شوند، نیاز به مدیر سازمانی آشکارتر می‌گردد.

بنابراین در ICS علی‌الخصوص در حوادث بزرگ‌تر، فرمانده حادثه نه یک حادثه بلکه یک سازمان را مدیریت می‌کند. به علاوه در مجموعه فرماندهی، وظایف و فعالیت‌های مهم دیگری نیز تعریف می‌گردند که عبارتند از:

  • تعیین نماینده ذیصلاح و فراهم کردن رده سازمانی جداگانه در ساختار ICSبا مسئولیت انحصاری جهت مدیریت تاکتیک‌ها و کنترل منابع
  • فراهم کردن حمایت‌های لجستیکی جهت سازماندهی حادثه
  • فراهم کردن خدمات برنامه‌ریزی جهت فعالیت‌های جاری و آینده
  • فراهم کردن برآورد هزینه، ثبت زمان و کنترل ضروری جهت حمایت حادثه و مدیریت مشتریان
  • تقابل موثر و فوری با رسانه‌ها و فراهم کردن خدمات اطلاعاتی جهت حوادثی که سازمان‌های متعدد و عموم مردم در آن حضور دارند.
  • فراهم کردن محیط ایمن عملیات در تمامی بخش‌های سازمان حادثه
  • حصول اطمینان از اینکه نیازهای همکاری و مشارکت سازمان‌ها تامین گردیده و پایش اینکه این نیازها به روش صحیح تامین می‌گردند.

 

این مبحث در مقالات آینده پیگیری خواهد شد.

 

منبع: ماهنامه مهندسی حفاظت از حریق