شماتیک طرح عمومی سیستم اعلام و اطفاء حریق – بخش اول
با عنایت به محدودیت منابع در کلیه امور و شاخههای اقتصادی و اجتماعی و ضرورت استفاده بهینه از امکانات موجود در هر زمینه، ایمنی و سیستم آن را میتوان یکی از عوامل عمده در زمینه حفظ سرمایههای موجود و ایجاد آرامش خاطر در مصرفکنندگان این خدمات دانست. در این راستا مراکز اداری و تجاری کشور بطور اعم به عنوان مراکز مهم و کلیدی محل انباشت سرمایههای قابل ملاحظه بوده و محل توجه و تجمع آحاد میلیونی اتباع ایرانی و غیرایرانی و سرمایههای ایشان میباشد. از سوی دیگر رقابت در صحنههای اقتصادی و اجتماعی دقت بیشتر در جلب رضایت، امنیت سرمایه و کیفیت خدمات هر یک اهمیت خود را دارا است. حریق به عنوان یکی از عوامل آسیبزننده به اموال و اشخاص میباید تحت کنترل درآمده و درصورت بروز، سریعا براساس استانداردهای بینالمللی کنترل و مهار شود. محدودیت ابزار و نیروهای آموزشدیده نیز باعث افزایش اهمیت استفاده از سیستمهای اعلام و اطفاء حریق مناسب و استاندارد میگردد.
این سیستمها میبایست به کمک نیروی انسانی مسئول در اماکن گوناگون آمده و باعث کاهش قابل ملاحظه ریسک و خسارات ناشی از حریق گردند. این درحالی است که درصورت استفاده از سیستمهای اعلام حریق استاندارد، میتوان از تخفیفهای بیمه حریق اماکن نیز بهرهمند و درنتیجه حتی هزینه مربوط به این سیستمها را در مدت زمان عمر مفید آنها، از طریق این تخفیفها مستهلک نمود. یکی از ویژگیهای سازههای ایران پراکندگی آنها در سراسر کشور است.
لذا طرحهای ارائه شده میباید علاوه بر قابلیت انطباق با شرایط اقلیمی مختلف کشور، تناسب کافی با استانداردهای بینالمللی را نیز داشته و یکپارچهسازی نیز در طرحها از نظر دور نماند. بهگونهای که سیستم در اماکن حساس بتواند پیامها و حتی فرامین خود را به نقاط محدود، ولی ذیصلاح ارسال کند. این فرامین به لحاظ مدیریتی نیز میتوانند افراد مسئول در زمینه ایمنی و حفاظت را در جریان هر حادثه مهم و مرتبط قرار دهند. البته این بخش از سیستم به منظور پوشش سازمانهای بزرگ مانند بانکها در نظر گرفته شده است. بدیهی است در خلال یادداشت حاضر توصیهها و طراحیهای ارائهشده براساس کاربریهای متفاوت و دستهبندی شده اماکن گوناگون ارائه شده است. هدف از این طرح عبارت است از:
کاهش میزان خسارت ناشی از حریق، نزدی کشدن به استانداردهای بینالمللی در زمینه ایمنی، ارائه خدمات در این رابطه و افزایش ایمنی و امنیت خاطر ساکنین و مالکین اماکن. امید است تا طرح حاضر راهگشای افزایش فرهنگ و ضریب ایمنی در اماکن اداری، تجاری و مسکونی ایران باشد.
فصل اول: هدف و مفهوم کلی
۱-۱- هدف از طرح:
هدف از طرح حاضر عبارت است از ارائه طرح کلی، جانمایی و طراحی سیستمهای ایمنی مشتمل بر سیستمهای اعلام و اطفاء حریق که براساس نوع کاربری گوناگون در اماکن اداری، تجاری و مسکونی مورد بررسی قرار گرفته است. لذا طرح حاضر طراحی خاص برای سیستمهای مربوطه نبوده و تنها چارچوب کلی برای این امر را در اختیار طراحان قرار خواهد داد. درصورت استفاده از مطالب مندرج دراین طرح، میتوان خطوط کلی طراحی، ضرورت استفاده از سیستمهای اعلام و اطفاء در هر مکان بطور انتزاعی و سیستم مناسب برای هر بخش را تشخیص داد. سپس با استفاده از روشهای طراحی اعلام شده، نسبت به طراحی سیستم و جانمایی مناسب آن اقدام نمود.
پیش از اقدام جهت طراحی میباید نسبت به تشخیص و علت استفاده از سیستمهای اعلام و اطفاء حریق اتوماتیک پی برد که این امر نیز با استناد به استانداردهای معتبر جهانی در خلال بخشهای مختلف مطرح و استدلال شده است. این امر باعث یکپارچگی سیستمهای مربوطه در کلیه اماکن اداری، تجاری و مسکونی شده و در نتیجه کارآیی سیستمهای موجود و یا اجرا شده در آینده را افزایش میدهد. بطور خلاصه هدف از ارائه طرح حاضر را میتوان به عوامل ذیل دستهبندی نمود:
- معرفی حریق بهعنوان یک عامل خسارت و شناسایی مقدماتی آن
- شناسایی استانداردها و تاییدیههای معتبر مربوط به طراحی سیستمهای اعلامو اطفاء حریق
- شناسایی ضرورت استفاده از تجهیزات اعلام و یا اطفاء حریق در هر یک از اماکنبراساس استانداردهای معتبر و ضروریات محیط به تشخیص کارشناس ذیصلاح
- معرفی و شرح مختصری از سیستمهای اطفاء حریق اعم از دستی و یا اتوماتیک
- تعریف سیستمهای اعلام حریق بهصورت مقدماتی، بهمنظور شناسایی و امکانطراحی سیستمهای سودمند در این زمینه و کاهش خسارت مربوطه از طرفی درصورت نیاز به طراحی سیستم، اگر تجهیزات متعلق به سیستم اعلام حریق بهصورت کامل شناخته نشده باشند، امکان انتخاب بهینه در این زمینه وجود نخواهد داشت. بههمین منظور در ادامه، نسبت به معرفی بخشی از سیستمهای اعلام حریق اقدام شده که احتمال بهرهبرداری از آن در اماکن موضوعه بیشتر است. البته تجهیزات این فناوری محدود به موارد مندرج دراین نوشتار نمیباشد.
- شناسایی اماکن مختلف و مشخصات حریق در آنها تا بتوان در فرآیند طراحینسبت به انطباق مناسبترین المان بازدارنده با مورد مصرف و ریسک مربوطه اقدام نمود.
- معرفی و مقایسه فناوریهای عمده در سیستمهای اعلام و اطفاء حریق کهدر ایران به رسمیت شناخته شده و امکان دسترسی به آنها نیز وجود دارد. (هدف این بخش عبارت است از انتخاب سیستم بهینه و منطبق با نیازهای موضوعه)
- ارائه طراحی نمونه در زمینه سیستم اعلام حریق بهمنظور تعریف عملی راهکارطراحی و کاهش خسارات احتمالی درصورت بروز حریق. (بدیهی است در این زمینه نیاز به تعریف اماکن نمونه و عمومی در کلیه اشکال آن میباشد که در خلال مقاله حاضر در حد امکان به آن پرداخته شده است.)
- معرفی مقدماتی مواد سوختنی و رفتار آنها در مقابل حریق به منظور شناساییبیشتر مشخصات هر بخش در وضعیت حریق
- دستهبندی اماکن اداری، تجاری و مسکونی از نظر میزان ریسک و نهایتا توصیههای لازم در زمینه انتخاب سیستم بهینه
- نتیجهگیری از مطالب ارائهشده در مقاله و ارائه طرح نمونه سیستم شامل اعلامو اطفاء حریق در یکی از اماکن نمونه
۱-۲ – مفهوم کلی ایمنی در مقابل حریق:
انسانها و ابزار و اماکن ساختهشده توسط انسان، همواره درمعرض خطرات طبیعی از قبیل آتش، سیل، زلزله و حتی آسیب دیگر انسانها است؛ مانند جنگ، شورش و یا عواملی از این دست. جهت تأمین ایمنی، مطلع شدن و عکسالعمل مناسب میتواند اثربخشی قابل ملاحظهای در کاهش خسارات ناشی از عوامل فوق داشته باشد. لذا جهت تأمین ایمنی، ابتدا اعلام خبر و سپس امکان کنترل حریق و یا خسارات ناشی از آن ضرورت دارد. آتشسوزی را میتوان ازطریق نصب ابزار مناسب و در دسترس بهصورت دستی و یا اتوماتیک آشکار و اعلام و سپس نسبت به هدایت یا کنترل سایر عوامل مرتبط با آن اقدام کرد. شناخت و بهرهبرداری از فرهنگ ایمنی جهت کاهش ریسک، مقدم بر عوامل فوق میباشد. رعایت نکات لازم، اطلاعرسانی مناسب (جهت جلوگیری از خطر و عکسالعمل مناسب هنگام خطر) و بهرهبرداری بهینه از ابزار، بخشی از فرهنگ ایمنی محسوب میشود و میتوان با آموزش مناسب و اطلاعرسانی مطلوب، نسبت به ارتقای این فرهنگ و در نتیجه کاهش ریسک و خسارت اقدام نمود. در زمینه حریق، بطور اخص میتوان مفاهیم فوق را به شکل ذیل دستهبندی نمود:
- آشکارسازی حریق و شناسائی موضوع دقیق آن، از طریق رویت مورد حریق ویا آگاهشدن از طریق سیستمهای اتوماتیک اعلام حریق
- تخلیه و یا حفاظت از افراد و اشیاء موجود در محل از طریق آموزش و برخوردمناسب و بهموقع با حریق
- کنترل نمودن حریق از طریق سیستمهای اطفای حریق دستی و یا اتوماتیکدر اینباره ملاحظات معماری و عواملی از این دست میتوانند به خروج افراد و اشیاء مهم از محل بروز حریق کمک شایانی کنند. شایان ذکر است مفهوم ایمنی میتواند در کاهش ضریب ریسک و میزان خسارت خلاصه شود. شناخت وضعیت کنونی اماکن و شاخصهای آنها نیز در این امر اهمیت دارد. در غیر این صورت امکان بهکار بستن توصیههای ارائه شده و بهرهمندی از حاصل آن وجود ندارد. موارد مربوط به مفهوم ایمنی درمقابل حریق را میتوان به شکل ذیل خلاصه نمود:
۱- شناخت دقیق مشخصات محل در مقابل حریق و دستهبندی آنها
۲- دستهبندی اماکن مختلف از نظر میزان ریسک
۳- تشخیص ضرورت استفاده از سیستمهای اعلام و اطفاء حریق در هر دسته از اماکن بهصورت انتزاعی
۴- تعیین سیستم مورد نیاز برای هر بخش و یا هر یک از اماکن، براساس شناخت موجود از محل مربوطه
۵- انجام امور پیشگیری در مقابل بروز حریق و کاهش میزان ریسک بروز خسارت حریق در محل، ازطریق دستهبندی تجهیزات و مواد، آموزش نیروها (از طریق اطلاعرسانی و یا برگزاری آموزشهای لازم)، لحاظ نمودن ملاحظات معماری و تدوین روشهای موثر و اقتضایی در چارچوب استانداردهای معتبر جهانی
۶- احراز راهحل مناسب جهت آشکارسازی و اطلاع از بروز حریق و یا وضعیت اضطراری که میتواند منجر به حریق گردد.
۷- ایمنسازی ابنیه موضوعه جهت کاهش ریسک خسارت به جان و اموال موجود. (این امر از طریق هدایت و کنترل عوامل افزایش ریسک از یک سو و استفاده از سیستمهای کاهشدهنده ریسک در ابنیه صورت خواهد گرفت.)
۸- اقدام موثر در زمینه اطفای حریق
۹- خارج نمودن اشیاء و افراد از محل بروز حریق
۱۰- گزارشگیری و بررسی طولی خسارت و عوامل ریسک، به منظور بهینه نمودن وضعیت ایمنی محل و ایجاد امکان پیشبینی و کاهش ریسک حریق
نکته ۱:
درخصوص ابنیه در دست ساخت، ملاحظات ایمنی در معماری ساختمان نیز موضوع این بخش از ایمنی در مقابل حریق خواهد بود. اما در مورد ابنیه درحال بهرهبرداری و یا ابنیه ساخته شده، ایمنسازی ابنیه با وضعیت موجود معیار قرار خواهد گرفت و ملاحظات معماری تنها در حد امکان، قابل ارائه و اعمال میباشد. باعنایت به موضوع طرح حاضر به ملاحظات معماری ابنیه پرداخته نشده است.
نکته ۲:
ازجمله سایر موضوعات مرتبط با ایمنسازی، میتوان به ریسک ناشی از گاز، مواد سمی و یا زیانآور اشاره نمود که در چارچوب سیستمهای کنترل و ابزار دقیق مورد بررسی قرار میگیرند. لذا در طرح حاضر به آنها پرداخته نشده است.
منبع: ماهنامه مهندسی حفاظت از حریق