سال‌ها است که متولیان و مدیران سازمان‌های آتش نشانی شهری و صنعتی به این شکاف و خلاء شناختی آگاه شده‌اند که هنگامی که نسل فرماندهان باتجربه آتش نشانی بازنشست می‌شوند، این پست خالی توسط آتش نشان‌هایی جایگزین می‌گردد که تجربه بسیار کمتری در مورد حریق ساختمان‌ها دارند و اکثر سوابق آموزش خود را جهت پاسخ‌گویی به موارد عمومی گذرانده‌اند. هر اندازه هم که در این مورد بحث شده است، در واقع راه‌حلی ارائه نشده است.

یک راهکار مناسب که مورد وثوق و توافق کارشناسان خبره و آگاه آتشنشانی قرار گرفته عبارت است از آموزش به روش شبیه‌سازی که کارآموز را در شرایطی همانند موقعیت‌های حقیقی قرار داده و توانایی ذهن را، هنگامی که با شرایط واقعی روبرو می‌گردد، جهت یادآوری راه‌حل‌ها، بالا می‌برد.

alpha TRAC یک شرکت شبیه‌سازی و مدیریت شرایط اضطراری است که اخیراً یک برنامه آموزشی تحت وب به نام برنامه Alpha ACT HAZMAT ارائه داده که از روش آموزش بر پایه سناریو استفاده کرده و همچنین تجربه عملی کاربران را نیز دریافت می‌کند. اگرچه اولین محصول آنها روی عملیات HAZMAT تمرکز کرده، ولی این شرکت درحال ساخت یک برنامه آموزشی و تاکتیکی آتش نشانی نیز می‌باشد.

 

هدف: تصمیم‌گیری بهتر

وظیفه ما به صورت تجربی، جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات و دسته‌بندی کردن و تحویل آنها به تصمیم‌گیران بوده تا در یک بحران به صورت موثر از آنها استفاده کنند. این مطلبی است که Reed Hodgin بنیانگذار Alpha TRAC گفته است. درحدود پنج سال پیش ما دریافتیم، درحالی که اطلاعات بیشتر و کامل‌تری دراختیار مدیران حادثه قرار می‌دهیم، هیچ‌گونه بهبود قابل توجهی در توانایی آنها جهت کنترل حادثه مشاهده نمی‌شود. سپس این سوال مطرح گردید که چرا با وجود ارائه اطلاعات کامل‌تر، تصمیمات بهتری اتخاذ نمی‌گردد.

آنچه در این رابطه کشف شد، نمایانگر این موضوع بود که در واقع اطلاعات تنها بخش کوچکی از این معادله است و بخش بزرگ‌تر، توانایی طبیعی و ذاتی فرمانده حادثه در تصمیم‌گیری است. به اذعان Hodgin برخی فرماندهان در هنگام مواجهه با شرایط پیچیده، با وجود اطلاعات کم، تصمیمات سریع و درستی می‌گیرند. درحالی که دیگران دچار استرس شده و با وجود اطلاعات فراوان، در موقعیت‌های ساده، تصمیمات بسیار بدی اتخاذ می‌کنند.

مطالعه و تحقیق در مورد فرآیندهای ادراک و یادگیری، ارتباط نزدیکی با تصمیم‌گیری و عکس‌العمل بحرانی دارد. محققین Alpha TRAC دریافتند که آن یک جزء گمشده، تجربه است. Hodgin می‌گوید: مدیران بحران موفق کاملاً متفاوت از دیگران فکر می‌کنند. به طوری که در یک دوره ۱۵ تا ۲۰ ساله کاری، آنها یک فرآیند متفاوت فکر کردن را آموخته و استفاده می‌کنند.

این فرآیند، شناخت بنیادین تصمیم‌گیری (RPDM) نام دارد. تصمیم‌گیران باتجربه در صحنه حادثه، یک ارزیابی (size-up) سریع انجام داده و اطلاعاتی را که می‌بینند، جهت شناخت قطعی مورد استفاده قرار می‌دهند. آنها سعی می‌کنند آن را با حوادثی که قبلاً در آن شرکت داشته‌اند یا در مورد آن آموزش دیده‌اند و یا حتی در مورد آن شنیده‌اند، مطابقت دهند. این روش بسیار موثر است.

زیرا اگر چه تمامی حوادث منحصربه‌فرد می‌باشند، ولی در بعضی اجزاء، مشابه دیگر رخدادهایی هستند که پیشتر اتفاق افتاده است. فرماندهان حادثه با یک دانش ارزشمند در ذهن و توانایی به یادآوری سریع آن، می‌توانند به درستی و در موقعیت‌های مبهم تصمیم‌گیری کنند.

 

کسب تجربه

Alpha TRAC با این پرسش روبرو شد که چگونه می‌توان تجربه افسران ماهر را به افسران کم تجربه منتقل کرد. در آن زمان، سازمان دفاع، تقاضای مشابهی را برای آموزش نظامی مطرح کرده بود، به ویژه آموزش سربازان برای آمادگی در جنگ‌های نابرابر. Alpha TRAC چندین سال در یک همکاری مشترک با سازمان دفاع، یک برنامه آموزشی را بر مبنای فعالیت نظامی طراحی و اجرا نمود. Hodgin و همکارانش برنامه‌های متنوعی را طراحی کردند که بیان‌کننده نظرات کاربران نهایی بود. این برنامه‌ها شامل کارگاه‌هایی با حضور افسران و آتشنشان‌ها بوده و از آنها سوال می‌شد که چگونه اطلاعاتشان را به اشتراک می‌گذارند و یا چگونه و در چه مواقعی علاقمند به آموزش می‌باشند.

آن اطلاعات، جمع‌آوری و تکنولوژی‌ای طراحی شد که:

  1. به صورت اتوماتیک، تجربیات را در قالب داستان جمع آوری نمود. زیرا آتشنشان‌ها مایلند تجربیاتشان را به صورت داستان تعریف نمایند.
  2. یک رویکرد نوآورانه آموزش را با به گردش درآوردن تجربیات به صورت سناریوهایی که جهت آموزش چگونگی فکر کردن سریع و جستجوی موارد مهم در فرایند شناسایی کاربرد دارد، فراهم می‌آورد.

نسخه beta این برنامه به صورت آزمایشی در سازمان آتش‌نشانی و نجات san diego و Westminster اجرا گردید. Dave Williams متخصص عملیات HAZMAT در سازمان آتش‌نشانی san diego این برنامه را بارها مورد آزمایش قرار داد. اولین‌بار در یک کارگروه کوچک که درباره یک ماده بحث می‌شد و در آن از کامپیوترهای شخصی استفاده می‌گردید، این برنامه تست و در موارد بعدی در ایستگاه آتش‌نشانی و با استفاده از کامپیوترهای اداره آزمایش گردید. او متوجه پتانسیل این محصول گردید. او می‌گفت که با هر بار استفاده، توانایی بیشتری در کاربری آن پیدا می‌کرد و اطلاعات موجود در این محصول، بسیارخوب بوده و مستقیماً به حادثه و عملیات HAZMAT موردنظر اشاره داشت.

سناریوها به درستی انتخاب شده و کاملاً بازگوکننده خطرات واقعی می‌باشند. این آزمایش فرصتی را جهت اصلاح و رفع نواقص این محصول فراهم آورد. چرا که سازمان آتش‌نشانی مذکور، پیشنهاداتی را جهت شفاف‌سازی و بازنگری جنبه‌های تکنیکی سناریوها ازدیدگاه اولین پاسخ‌دهنده و برخی روش‌ها که چگونه باید مسئول عملیات از این محصول استفاده کند، ارائه نمود.

شاید مهم‌تر از آن، به محققین Alpha TRAC تاکید شد که نتایج می‌بایست برای مسئولین عملیات روشن‌تر و واضح‌تر باشند و در واقع اساس طراحی و کاربرد این محصول، آموزش مهارت تصمیم‌گیری و روش‌شناسی بوده است، نه این که تنها به ارائه پاسخ چگونگی کنترل یک صحنه حادثه HAZMAT اکتفا کند.

 

beta چیست؟

این یک برنامه آموزشی تحت وب است که می‌تواند توسط یک شخص یا یک تیم پاسخ‌دهنده درکمتر از ۱۵ دقیقه مورد استفاده قرار گیرد. این برنامه در پس‌زمینه خود از موتورهای هوش مصنوعی جهت جستجوی الگوها و ارائه تجربه صحیح و دسترسی به آنها در آموزش بهره می‌برد. کاربر به صورت آنلاین وارد برنامه شده و یک یا چند سناریو را در اختیار خواهد داشت. عامل هوش مصنوعی فعالیت کاربران را ارزیابی و پس از آن آنها را تعلیم می‌دهد که چگونه و چه اقدامی جهت بهبود فرایند عملیات می‌بایست انجام دهند.

به نظر Williams این برنامه قابل مقایسه با دیگر برنامه‌های شبیه‌سازی که او قبلاً مورد استفاده قرار داده بود، نیست. زیرا اولین چیزی که کاربر در روند سیستم یاد می‌گیرد، سادگی استفاده و درون‌یابی نسبی آن است. او می‌گوید: در این برنامه یک منحنی یادگیری کوچک، جهت هدایت موفق عملیات وجود دارد. به علاوه جهت به اشتراک‌گذاری راهنمایی‌ها، بستر این برنامه قابلیت انتشار در شبکه‌های اجتماعی را نیز دارد و کاربران می‌توانند تجربیاتشان را در انجمن‌ها مورد بحث قرار دهند. از یکدیگر انتقاد کنند و نهایتاً یادگیری را ارتقاء دهند.

بدیهی است که عموماً مسئولین تیم‌های واکنش سریع به حرف‌های یکدیگر بیشتر از یک بیگانه (غیرحرفه‌ای) توجه می‌کنند. به علت اینکه در این برنامه، تکنولوژی به صورت یک بستر ساخته شده، به راحتی می‌تواند در زمینه‌های مختلف سازگار شود، Alpha TRAC با محصول آموزشی HAZMAT شروع کرد و اکنون در حال ارائه برنامه آموزشی وسیع‌تری بر اساس تاکتیک آتشنشانی است که قابل ارائه به سازمان‌های آتشنشانی شهری و صنعتی است. آنچه آنها خلق کرده‌اند وسیله فکر کردن است، نه یک وسیله برای عملیات HAZMAT.

قراردادن محور آموزش بر مبنای این روش باعث متحول شدن نسبی آن توسط بازخورد ارائه شده از ایستگاه ساندیاگو گردید. williams به Alpha TRAC توصیه کرد که برای گسترش تقاضا برای این محصول می‌بایست سناریوهای استاندارد ارائه دهند. البته وی به عنوان یک انتقاد، پتانسیل واقعی این محصول را بیشتر به عنوان وسیله‌ای در زمینه تصمیم‌گیری می‌بیند تا وسیله ارائه تاکتیک.

این برنامه تلاش دارد تا روش‌شناسی تصمیم‌گیری را بیاموزاند تا کاربر بتواند از آن در سناریوهای حوادث واقعی و همه خطرات موجود استفاده نماید.

 

قدم‌های بعدی

IAFC اکنون در حال ارزیابی برنامه آموزشی Alpha TRAC می‌باشد. این برنامه توسط NIMS تایید گردیده و FEMA نیز آن را پذیرفته و به عنوان یک برنامه، در دسترس سازمان‌های آتش‌نشانی و کاربران مستقل قرار داده است.

محققین Alpha TRAC در حال درجه‌بندی و ارزیابی خدمات آتش‌نشانی و برنامه‌های آموزشی برای کمک به آنها جهت توسعه اختصاصی شبیه‌سازی‌های تاکتیکی، برای برنامه‌های آموزشی fireground و تجسم کردن یک روش جدید آموختن و ارائه پیشنهادات و کار با افراد متبحر با ۲۰ سال تجربه هستند.

Hodgin می‌گوید: هدف ما بهبود تمامی توانایی‌ها جهت مدیریت موقعیت‌های بحرانی می‌باشد. این موضوعی است که ما بر روی آن تمرکز کرده‌ایم و این فعالیت را برای بهبود مدیریت شرایط اضطراری ادامه خواهیم داد.

 

نویسنده: مهندس ناصر رهبر – کارشناس ارشد سازمان آتشنشانی تهران

منبع: ماهنامه مهندسی حفاظت از حریق